Çağlar ve Müzik - 102

Bölüm 102 / Orijinal Yayın Tarihi: 31 Aralık 2000

Sayın Dinleyiciler, bugünkü son izlencemizi öncü, yenilikçi Türk bağdarlarının yapıtlarından örnekler sunmaya ayırmış bulunuyoruz. İlk dinleteceğimiz yapıt İlhan Usmanbaş'ın 1979 yılında yazmış olduğu yedi bölümlü, 3. Senfonisinden 4. ve 2. bölümler.

MÜZİK : Usmanbaş - 3. Senfoni

Cengiz Tanç bir başka araştırmacı, ileri bağdarımızdı. 1933 İstanbul doğumlu Cengiz Tanç, 16 Aralık 1997'de yitirdik. Onun 1983 yılında flüt, obua, ve yaylılar Orkestrası için yazmış olduğu Lirik konçertosunu sunacağız. Yapıtı Kuzey İngiltere Senfoni Orkestrası Howard Griffits Senfoni Orkestrası seslendirmektedir.

MÜZİK : Tanç - Lirik konçerto

Böylece son izlencemizi de tamamlamış bulunuyoruz. İzlencemizin tanıtıcı küğü olan Ertuğrul Oğuz Fırat'ın "Sevi Çığlıklarıyla Geçiyor" Klavsen ve Orkestra için Konçertoyu Veda Küğü olarak sunuyoruz.

MÜZİK : Fırat - Sevi Çığlıklarıyla Geçiyor

TRT'de 2000 yılında yayınlanmış olan "Çağlar ve Müzik" programının ses kayıtları elimizde olmadığından, burada paylaşılan küğ örnekleri, Ertuğrul Oğuz Fırat'ın kendi arşivinden sunduğu icralardan farklı olabilir.

Çağlar ve Müzik - 101

Bölüm 101 / Orijinal Yayın Tarihi: 24 Aralık 2000

Sayın dinleyiciler; İki yıldır hazırladığım ve sunmakta olduğum "Çağlar ve Müzik" izlencesinin son iki bölümünü bugün ve gelecek hafta sunarak tarafımdan hazırlanan kısmına son vermiş olacağım. İzlenceye başlarken belirtmiş olduğum; tüm dünya ülkelerinde günümüz küğünü/çağdaş küğü tanıtma konusuna da, son vermek zorunda kalmış bulunduğumu belirterek bugünkü ve gelecek haftaki son izlencemizde çağdaş küğ yapıtlarını seslendirmeye öncelik tanıyan çok başarılı piyanoçalarımız Toros Can'dan ve Fransa'da yayınlanan diskinden, daha sonra da çağdaş, araştırmacı yapıtlar ortaya koyarak bu alanda ünlenen bağdarlarımız; Bülent Arel, Cengiz Tanç, İlhan Usmanbaş'tan kısaca söz ederek yapıtlarından örnek vermek yolunu tutacağımızı, en son olarak da "Çağlar ve Müzik" izlencesinin bugüne gelinceye değin tanıtıcı küğü olarak kullanılan Ertuğrul Oğuz Fırat'ın "Op.82 Sevi Çığlıklarıyla Geçiyor - klavsen ve orkestra için Konçerto" yapıtının tümünü sunarak sonuçlandıracağız.
1971 Ankara doğumlu olan Toros Can, 1998 yılında Fransa'da Orleans'da "Uluslararası 20. yüzyıl Piyano Yarışması" birincilik ödülünü kazanınca adını tüm dünyaya duyurmuş oldu. Ödül kazandığı günden bu yana dünyanın çeşitli ülkelerinde dinletiler veriyordu. Bu yılın Ekim ayı içinde Fransa'da, çağımızın en önemli bağdarlarından György Ligeti'nin bugüne değin yazmış olduğu piyano etüdlerinin tümünü seslendirmiş olduğu bir diski çıktı. Diskin diğer ülkelerdeki dağıtımını Harmonia Mundi üstlenmiş. Toros Can' ın Ligeti etüdleri seslendirdiği diski yayınlanınca, Le Nouvel Observateur'ün yazarı, küğ eleştirmeni Jacques Drillon şunları yazmış: "Sıra dışı bir kayıt. Yanan bir müzik. Ateş içinde bir piyanist. Ligeti'nin incelik ve zevk gerektiren, insanı teknik ve akılcı zorluğa iten etüdlerini çalabilmek için biraz deli olmak gerek. Öyle ki bu derecede fazla fiziksel ve entellektüel güç sarf etmek göze alınsın. Toros Can, Pierre-Laurent aimard gibi kendini bu volkana atmış. Belki de daha ince, daha kurnaz ve daha fazla tutkulu.
Toros Can, Ligeti'nin bugüne değin yayınlanmış 17 etüdünü seslendirmiş bulunuyor. Seslendirilmeleri, çalgıçalardan gerçekten olağanüstü teknik çaba ve seçkin aşama isteyen bu etüdlerin tümünü sunuyoruz.

MÜZİK : G.Ligeti - Etüdler (Toros Can) (54'57")

Bugün dinleteceğimiz ikinci yapıt, öncü, araştırmacı, ilerici Türk bağdarlarından Bülent Arel'in. Arel 23 Nisan 1919'da İstanbul'da doğmuş, 19 Kasım 1990'da New York'da ölmüştür. Arel' in 1974 yılında, beş viyol ve teyp için yazmış olduğu yapıtı bugüne gelinceye değin Türkiye'de seslendirilmemiş olduğu gibi, belki hiç bilinmemektedir de… "Fantazi ve Kırın/Dans" başlıklı bu yapıtı, New York Viyol Topluluğunun seslendirmesiyle dinleyeceksiniz.

MÜZİK : Bülent Arel - Fantazi ve Kırın (8'05)

Sunacağımız son yapıt İlhan Usmanbaş'ın. 1921 İstanbul doğumlu olan Usmanbaş, bugün Türkiye'nin dış ülkelerde de en çok tanınan sürekli yeni arayışlar ardında koşan en ilerici bağdarı durumundadır.
Usmanbaş'ın 1988 yılında üfleme ve vurma çalgılar için yazdığı Perpetuum Mobile adlı yapıtını, yapıtın kendisine sunulandığı Betin Güneş yönetimindeki Köln Senfonisinden dinleyeceksiniz.

MÜZİK : İlhan Usmanbaş - Perpetuum Mobile (5'47")

Çağlar ve Müzik - 100

Bölüm 100 / Orijinal Yayın Tarihi: 17 Aralık 2000

Sayın dinleyiciler; bugün, geçen izlencemizde sözünü ettiğimiz ve yapıtlarından iki de örnek sunduğumuz Arjantinli bağdar José Luis Campana'dan bir örnek daha sunduktan sonra, Avusturalyalı bağdarlara geçeceğiz. José Luis Campana'dan sunacağımız yapıt, fagot ve çello için yazılmış "Involtura Sonora/İstenmeyen Tınılar" adını taşımaktadır. Fagotu Marc ValIon, çelloyu Pierre' Strauch çalıyor.

MÜZİK : Campana - Involtura Sonora (14'10")

Arjantin'li bağdarları tamamlamış bulunuyoruz. İzlencemizin kalan kısmını Avustralyalı bağdarlara ayırmış bulunuyoruz. Tanınmış ilk Avustralya kökenIi bağdar; Percy Grainger (Pırsi Greyncır). Melbourne'da 1882 yılında doğmuş. Önce Avustralya'da, sonra, 1895'de gittiği Almanya'da Frankfurt'da' konservatuvarda eğitim görmüş. Mektuplaşma yoluyla ilişki kurduğu İngiliz bağdarların çağrısı üzerine Londra'ya giderek dinleti vermiş. Pek çok İngiliz, İrlanda, İskoç halk şarkısını derleyerek notaya almış. 1914'de ABD'e giderek ABD uyruğuna geçmiş. 1932'de New York Üniversitesi'nin Küğ bölümü yöneticiliğine getirilmiş. 20 Şubat 1961'de New York'da ölmüş. Grainger (Creyncır) büyük boyutlu hiç yapıt vermemiştir. Tüm orkestra, piyano ve şarkı için olan yapıtları küçük parçaların bir birine eklenmesiyle; ardış/süite özelliği gösterir. Ancak bu parçalarda yeni biçim ve tartı/ritm denemelerine girişmiş olduğu için üzerinde durulur.
Percy Grainger (Pırsi Greyncır)ın küğüne örnek olmak üzere, önce bariton Stephen Varcoe'nun Penelope Thwaites'in piyanosu eşliğinde söylediği "Cesur William Taylor" şarkısını sunacağız.

MÜZİK : Grainger – Şarkı (Cesur William) (3'41")

Grainger (Greyncır)dan sunacağımız orkestra parçalarının adları şöyle: Sömürge Şarkısı/Yeşil Çalılıklar. BBC Filarmoni Orkestrasını Richard Hickox yönetiyor.

MÜZİK : Grainger - Orkestra parçaları (5'23" – 1'59" – 8'27")

Şimdi sözünü edeceğimiz bağdar köken olarak Avustralyalı olduğu gibi ülkesi dışında görev almamış, tüm yaşamını ülkesinde geçirmiş, birçok yapıtı olmasına karşın CORROBORE adlı yapıtıyla tüm dünyada ünlenmiş olan John Antill. AntilI 1904'de doğmuş. 1986'da ölmüş. Sydney Konservatuvarında eğitim görmüş. 1934-1971 yılları arasında Avustralya Radyosu Komisyonunda görev yapmış.1936 'da yazdığı Corrobore 1946 yılında Eugene Goossens'in ilgisini çekmiş. 1950 yılında yapıt ilk kez bale küğü olarak Sydney Senfoni Orkestrasınca seslendirilmiş. Antill'in küğü çocukluğunu aralarında geçirmiş olduğu Avustralya'nın yerli halkı Aborjin'lerin kut törenleriyle ilgilidir, biçim ve tin olarak Avustralya kökenine bağlayabileceğimiz ilk Avustralya küğüdür. Corroboree/Doğrulama, Teyit Etme adlı bale, 5 bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm: Hoşgeldin Töreni / İkinci bölüm: Akşam Yıldızı için Kırın / Üçüncü bölüm: Yağmur Kırını: Kurbağa Totem, Balık Adam / dördüncü bölüm: Totemlerin Alayı-Geçişi / beşinci bölüm: Ateş Töreninin Kapanışı. Yapıtı Sir Eugene Goossens yönetiminde Londra Senfoni Orkestrası seslendiriyor.

MÜZİK : Antill – Corroborae (24'30")

Bugün Avustralyalı genç bağdarlar kuşağı oldukça çek isim barındırmaktadır. Antill'den sonra ortaya çıkan kuşak içinden bugün ünü yaygınlaşmış olanlardan; 1929 doğumlu Peter Sculthorpe'dan bir örnek sunarak izlencemizi bitireceğiz. Scuthorpe'dan sunacağımız yapıt, onun sekizinci Dördülü. Beş kısa bölümden oluşan yapıtın 2. ve 4. bölümlerinde bağdar Bali küğünden esinlenmiş.Yapıtı Kronos Dörtlüsü seslendiriyor.

MÜZİK : Peter Sculthrope - 8. Dördül (13'41")

Çağlar ve Müzik - 99

Bölüm 99 / Orijinal Yayın Tarihi: 17 Aralık 2000

Sevgili dinleyiciler; bugün, Bulgar kökenli ABD'li bağdar Henri Lazarof'u tanıtatcağız. Lazarof 1932 yılında Sofya'da doğmuş. 1959'a kadar Sofya'da, Kudüs'te, Roma'da küğ eğitimini sürdürdü. 1959'da ABD'e yerleşerek Kaliforniya Üniversitesi Küğ Fakültesinde öğretim üyeliğine başladı. Çağdaş ABD küğünün araştırmacı bağdarlarındandır. 1962'de Viyola Konnçertosu, Monaco Uluslararası bağda yarışmasında birincilik ödülü almıştır. 1959'da Boston Sanat Şenliklerinde, 1966'da Milano La Scala yarışmasıda, 1969'da Koussevitzky yarışmasından da ödüller almış. Yapıtlarının küğsel dokusu günün geçerli gözde akımlarına uygunluk göstermesine karşın sert, katı ve kesin söyleyiş biçemiyle kendini ayırt ettirir. Yapıtlarının büyük çoğunluğu konçerto niteliği taşır. Bu nedenle de yazılışı olduğu kadar seslendirilişi de. çokca ustalık/hüner isteyen sayfalarla bollukla karşılaşılır. Tüm bu bilgece yazılmış sayfalarda -bize göre kimi kez bir gülümseyiş eksikliği, başıboşca ama candan bir yaklaşımın sıcaklığının bulunmayışı –azar azar kendini belli eder. Sık olmasa da kimi yapıtlarında bu sertliğini aşarak bir gülümseyiş estirdiği görülür.
Lazarof'dan ilk dinleteceğimiz yapıt; Canti/Şarkılar. Eşliksiz koro için Lazarof'un kendi yazdığı şiirler üzerine 1971'de yazılmış. Roger Wagner (Racır Wagner) Korosunu Roger Wagner yönetiyor.

MÜZİK: Lazarof - Canti (16'24")

İkinci yapıtımız 1972-1973 yıllarında yazılmış, yalkın trompet ve orkestra için Spectrum/Tayf başlıklı yapıt. Thomas Stevens trompet çalıyor, Lazarof yönetimindeki Utah Senfoni Orkestrası eşlik ediyor.

MÜZİK: Lazarof – Spectrum (13'53")

Üçüncü yapıtımız 1977'de yazmış olduğu üç bölümlü Orkestra Konçertosu. Baltimore Senfoni Orkestrasını yine Lazarof kendisi yönetiyor.

MÜZİK: Lazarof - Orkestra Konçertosu (20'33")

Lazarof'dan dinleteceğimiz son yapıt: Sertliğinin yumuşamış göründüğü bir yapıt olan 1973'de yazmış olduğu iki bölümlü Flüt Konçertosu. Flütü James Galway (Ceyms Gelvey) çalıyor. Lazarof yönetimindeki Londra Yeni Filarmoni Orkestrası eşlik ediyor.

MÜZİK: Lazarof - Flüt (18'32")

Çağlar ve Müzik - 98

Bölüm 98 / Orijinal Yayın Tarihi: 15 Ekim 2000

Sayın Dinleyiciler; bugünkü izlencemizde daha önce adlarını vermiş olduğumuz iki Arjantinli bağdardan örnekler vereceğiz.
1931 Beunos Aires doğumlu Mauricio Kagel doğduğu kentin üniversitesinde; küğ, yazın ve felsefe öğrenimi gördü. İlk bağdasını 1950'de yazmış. 1957'de Almanya'ya giderek Köln kentine yerleşiyor. Bugün de Almanya'da yaşamakta, birçok uluslararası etkinliklere katılmaktadır. Kagel, günümüzün araştırmacı, öncü bağdarları arasında önde gelenlerdendir. Verimli, her yapıtında yeni bir buluşun ardında koştuğu hemen göze çarpan bir bağdardır. Daha önce, çağdaş Alman küğünde Stockhausen'den söz ettiğimiz izlencemizde, Beethoven'in iki yüzüncü doğum yılı nedeniyle yazdığı yapıtından kısa bir alıntı yaparak sunmuştuk.
Bugün Kagel'den sunacağımız ilk yapıt 1977'de yazmış olduğu; "Piyano için Çalışma". Bruno Canino seslendiriyor.

MÜZİK : Kagel - Etude pour piano (15'30")

Kagel'den sunacağımız ikinci yapıt; Üçül. 1984-1985 yıllarında yazılmış. Kemanı Sacohko Gawriloff, çelloyu Siegfried Palm, piyanoyu Bruno Canino çalıyor.

MÜZİK : Kagel - Üçül (28'15")

José Luis Campana'da 1949 yılında Buenos Aires'de doğmuş. Küğ ve Tinbilim/Psikoloji eğitimi görmüş. 1979'da Fransa'ya giderek yerleşmiş. Yapıtları çağdaş küğ dinletilerinde; Donaueschingen, Darmstadt, Bremen, Frankfurt, Roma, Salzburg'da seslendirilmiş. Büyük ilgi görmüş. 1990'da Fransa'da George Enesco ödülünü almış. Çağdaş küğün araştırmacı, öncü bağdarlarındandır.
Campana'dan sunacağımız ilk yapıt: "Lust ich" başlığını taşıyor. İki arp ve vurmalar için yazılmış. Jean Geoffroy, Isabelle Lagors, Serge Reynier seslendiriyorlar.

MÜZİK : Campana - Lust Ich (11'14")

Campana'dan dinleteceğimiz iki parça sırada. İkisi de özdeş başlığı taşıyor: Noctal 2 ve Noctal 3. İkisi de beş yalkın/solo çalgı için. Fransız Radyosu'nun isteği üzerine 1992'de yazılmış. Ensemble TM/Te Em Topluluğu seslendirdi. Yönetmen: Laurent Cuniot

MÜZİK : Campana - Noctal 2 ve Noctal 3 (13'10")

Çağlar ve Müzik - 97

Bölüm 97 / Orijinal Yayın Tarihi: 3 Aralık 2000

Sayın Dinleyiciler; çağdaş Arjantin küğünün yaratıcısı Alberto Ginastera'nın yapıtlarını tanıtmayı bugünkü izlencemizde de sürdürecek ve bitireceğiz.
Ginastera'nın 1943 yılında erken dönemde yazmış olduğu, ününün yaygınlaşmasına neden olan ikinci bale yapıtı "Estancia"dan çıkarılmış dört bölümlü bir ardışı/süiti sunuyoruz. Enrique Batiz yönetimindeki Meksiko Kenti Filarmoni Orkestrası seslendiriyor.

MÜZİK : Ginastera - Estancia Ardışı (12'41")

Ginastera 1953 yılında oda orkestrası için Konçertomsu Çeşitlemeler/Variationes Concertantes'i yazar. Tüm çalgılardan yalkıcı/solist hüneri isteyen, büyük çekicilik taşıyan bu Konçertomsu Çeşitlemeleri İsrailli bayan yönetmen Giséle Ben-Dor yönetimindeki İsrail Oda Orkestrasından dinleyeceksiniz.

MÜZİK : Ginastera - Konçertomsu Çeşitlemeler (24'33")

Ginastera'dan sunacağımız son iki yapıt birbiriyle ilişkili. Pablo Casals'ın Konusuna Yorum/Şerh, Op.46, 1976 yılında yazılmış.yaylılar Dördülü ve Yaylılar Orkestrası için. Yapıt beş bölümden oluşmakta:
1-Introducio 2-Romaç 3-Sardanes 4-Cant 5-Conclusio Delirant.
Özdeş adı taşıyan ikinci "Yorum/Şerh" bir yıl sonra 1977'de yazılmış. Birincisi gibi bu da beş bölümlü ve bölüm başlıkları aynı. Ancak bu bütün orkestra için.Op.sayısı ise 48. İki yapıt da yaşlanmış ama hala uyanık, kendisini yenilemesini bilen bağdarın, bu son yapıtlarını yazdığı yıllarda, Polonya Okulu'nun geliştirdiği yığın küğünün duyuş ve düşünüşte nasıl yeni bir çığır,bir devrim yapmış olduğunun bilincinde olarak kendi küğünün özündeki duygunluğu bozmadan bu yeni teknikten nasıl yararlanarak yapıtlarına yeni çevren/ufuk açmış olduğunun çok dikkat çekici, açık bir kanıtı sayılabilir. Birbiri ardından sunacağımız; Pablo Casals'ın Konusuna Yorum'ların ikisi de Londra Senfoni Orkestrası'nca seslendirilmiş. İkisinde de yönetici Gisele Ben-Dor.

MÜZİK : Ginastera - P.Casals'ın Konusuna Yorum 1 ve 2 (33'55")

Çağlar ve Müzik - 96

Bölüm 96 / Orijinal Yayın Tarihi: 26 Kasım 2000

Sayın dinleyiciler, geçen izlencemizde ABD'deki çağdaş küğ konusunu tamamlamıştık. Ülkeleri sıralamada harf sırası gözettiğimiz için bugün ve gelecek iki izlencemizde çağdaş Arjantin küğünü tanıtmaya çalışacağız. Tüm Amerika anakarasında bulunan ülkelerin küğleri, geçmişleri pek eskiye dayanmadığı için çağdaş olmak gereğini içinde barındıran bir küğ olmuştur. Türkiye'de de bu böyledir. Arjantin'de de böyledir. Arjantin küğü söz konusu olunca, uluslararası üne ulaşmış, yapıtları başka ülkelerin küğcülerince de önemsenip seslendirilen dört bağdardan söz etmemiz gerekecektir: Alberto Ginaatera, Astor Piazzola, Mauricio Kagel ve José Luis Campana.
1921-1922 yılları arasında yaşamış olan Astor Piazzola, Arjantin'in köklü, yerel küğü olarak bilinen "tango" bağdarı olarak, yelincek küğ yazmış diye bilinir. Oysa Piazzola kırın küğü dışında daha ciddi küğler de yazmıştır. Başlangıçta yazdığı tangoları kendi ülkesinde beğendiremeyen Piazzola 1954 yılında kazandığı bir bursla Paris'e gittiğinde, ülkesinde beğendiremediği tangolarıyla üne ulaştı. Piazzola tango'yu senfonisel küğ katına ulaştırmış bağdar olarak tanınmaktadır bugün.
Astor Piazzola'dan 1987 yılında yazmış olduğu "Dörtlü için Tango" adlı yapıtıyla küçük bir örnek sunacağız. Kronos Dörtlüsü seslendiriyor.

MÜZİK : Piazzolla - Dörtlü için Tango (4'41")

Alberto Ginastera 1916'da Buenos Aires'de doğmuş. Ulusal Küğ Konservatuvarında eğitim görmüş. 1938'de bitirmiş konservatuvarı. Daha konservatuvarı bitirmemişken 1936'da yazmış olduğu "Panambi" bale küğü 1940'da sahnelenince tanınmaya başlamış. Bu balesinin başarısı üzerine 1941'de yazdığı ikinci bale küğü "Estancia" ve oda küğü yapıtlarıyla ünü yaygınlaşmış. Giderek Arjantin çağdaş küğünün en önemli baş yaratıcısı durumuna gelmiş. Yaratma evresinin başlarında Manuel de Falla, Bela Bartok, Igor Stravinski'den etkilenmiş. Yerel Arjantin küğünün özelliklerini çağdaş küğün uyum/harmonie ve girdi/kontrapunt anlayışını göz ardı etmeden kendine özgü bir biçemin geliştiricisi olmuş. Dili uyum bakımından ilericiliğini hakkıyla yansıtır. Küğü genel olarak, sürekli tartımsal atılım gücü, ağır bölümlerde gizemli bir duruluk ve çok renkli, süreğen kaynaşmalı orkestralamasıyla çarpıcılık kazanır. Önce kazandığı bir bursla ABD'e gitmiş iki yıl kalmış daha sonra kimi yapıtlarının ABD'de seslendirilmesi nedeniyle birkaç kez daha gitmiş, 1968 yılında Arjantin'den koparak ABD'e yerleşmiş bir üniversitede öğretim görevi üstlenmiş 1971 yılında tanınmış bir çelloçalar olan ikinci eşiyle İsviçre'ye yerleşmiş 1983 yılında İsviçre'de Cenevre'de ölmüştür.
Ginastera'dan sunacağımız ilk yapıt ,dört bölümlü Piyano Sonatı 1952 yılında yazılmış.Piyanoyu Hilde Somer çalıyor.

MÜZİK : Ginastera - Piyano Sonatı (15'13")

Şimdi sunacağımız yapıt, Ginastera'nın çok ünlenmiş, çok tutulmuş, hemen hemen tüm usta arpçalarların dağarında yer almış 1956'da yazılmış olan Arp Konçertosu. Üç bölümlü olan konçertoyu arpçı Nancy Allen ile Enrique Batiz yönetimindeki Meksiko Kenti Filarmoni Orkestrası seslendiriyorlar.

MÜZİK : Ginastera - Arp Konçertosu (24'35")

Ginastera'dan bugün sunacağımız son yapıt 1961 yılında yazmış olduğu, ilk seslendirilişi ABD'de Washington'da yapıldığında çok duygulu etkinlik yaratmış olan Piyano Konçertosu. Bağımsız, özgür bir dizi anlayışıyla yazılmış, dört bölümlü olan bu konçertoda piyanoyu Oscar Tarrago seslendiriyor. Enrique Batiz yönetimindeki Meksiko Kenti Filarmoni Orkestrası eşlik ediyor.

MÜZİK : Ginastera - Piyano Konçertosu (26'27 ")