Ertuğrul Oğuz Fırat'ın çağdaş küğü anlattığı radyo programı Çağlar ve Müzik 2012 yılında TRT Radyo3'te tekrar yayınlanmaya başladı. Bu blog'da bu programın kayıtlarını takip edebileceksiniz.
Bölüm 1 / Orijinal Yayın Tarihi: 4 Ocak 1999
Radyo 3'ün sayın izleyicileri, bugünden başlayarak her hafta Pazartesi günleri saat 9.15'den 10.30'a kadar sürecek izlence çerçevesi içinde sizlere çağdaş küğü (çoksesli müzik'i) anlatmaya çalışacağım.
İzlence boyunca konuşmadan çok konuyla ilgili örnekleri dinletme yönüne daha ağırlık vereceğimizi de hemen belirtmek isterim.
Küğ (çoksesli müzik) kitaplarında çoklukla, çağdaş küğün 1862-1918 yılları arasında yaşamış olan Claude Achille Debussy'nin "Bir Kır-Tanrısının (Pan) Öğleden Sonrası" yapıtının 1894 yılında ilk çalınışı ile başlamış olduğu yazılıdır. Neyi başlatmıştı Debussy? List ve Wagner'le dengeserlik (tonalite) sınırları zorlanmaya başlamıştı.. Debussy bu zorlamayı geliştirmiş dengeserliğe bağlı uyumsal (armonik) dizgeyi koşullu olmak anlayışından uzaklaştırarak özgürleştirmişti.
Çağdaş Küğün yapısallıkta ve uyumda özgürleşmesi durumunu daha iyi anlayabilmek için Liszt'in yapıtlarına bakmak zorunlu olmaktadır. 1911 yılında Arnold Schönberg'in söylediği "Wagner de içinde olmak üzere hepimiz; Cesar Franck, Richard Strauss, Debussy ve son Rus bağdarları, her şeyimizi ona borçluyuz" sözü çok önemli ve doğru bir açıklamadır. Bu nedenle, çağdaş küğü tanıtmaya/anlatmaya girişirken izlencemizin ilk bölümlerini Liszt'in yapıtlarını tanıtmaya ayırdık.
Ferenc (veya Franz) Liszt 1811 yılında Macaristan'da doğdu. 1886'da Almanya'da Bayreuth'da öldü. 1823 yılında 12 yaşındayken Paris'e geldiğinde birçok dinleti vermiş piyanoçalar olarak tanınmaya başlamıştı. 1827'de babası ölünce annesinin bakımını üstlenmek zorunda kaldı. 1830-1832 yılları arasında üzerinde derin etkileri olacak üç kişiyle tanıştı: 1830'da Berlioz ile tanıştı. Onun Fantastik Senfonisinin ilk seslendirilişini dinledi, çok etkilendi.
1831'de Paganini'yi tanıdı. Paganini'nin kemanda ulaştığı teknik güce piyanoda da kendisinin erişebilmesini amaçlayarak üç yıl süreyle kendisini piyano üzerinde çalışmaya verdi. Dinleti vermekten uzaklaştı... Bu üç yılın sonunda ortaya çıktığında Paganini'nin kemanda ulaşmış olduğuna Liszt de piyanoda ulaşmış, "Erişilmesi çok zor, olağanüstü bir piyanoçalar" olarak ortaya çıkmıştı. Hem teknik açıdan hem yorum açısından çağının en önde gelen piyanoçaları olmuştu.
En son Chopin'le tanıştı. Onun şiirsel biçeminden etkilendi. Liszt bağdar olarak ilk yapıtlarını 1824 yılından başlayarak göstermeye başladı. Bu ilk yapıtlar içinde tek operası "Don Sanche" ya da öteki adıyla "Sevi Şatosu" ile piyano için yazılmış çeşitlemeler bulunmaktadır. Paganini'yi dinledikten sonra onun yalkın (solo) keman için yazmış olduğu Caprice'lerinin bazılarını piyanoya uyarlamak istemiş, 1838'de 6 Paganini Etüd'ü ortaya koymuştur. Yapıtını o dönemin tanınmış piyanoçalarlarından olan, Robert Schumann'ın eşi Clara Schumann'ın adına sunulamış. Ne ki Clara Schumann çokça hünerlilik isteyen bu parçaları yeterince değerlendirememiş olduğu için seslendirmemiştir. Benzer anlayışsız, ilgisiz tutumu 1852-53 yılında yazdığı piyano yazınının en önemli yapıtlarından olan tek piyano sonatı'nı Robert Schumann'ın adına sunuladığında da görmüştür.. Karı-koca Schumann'lar "Sonat"ın devrimci yönünü görüp anlayamamışlar üzerinde de hiç durmamışlardır.
Liszt'den bir yaş büyük olan, 1810 doğumlu Robert Schumann 1823 yılında Op.3 ve Op.10 sayılarını taşıyan yapıtlarında Paganini'nin 24 Caprice'inden 12 tanesini piyano için düzenlemiştir. Liszt'in Yazdığı 6 Paganini Caprice'iyle Schumann'n 12 Caprice'inden ancak üç tanesi sayısal birlik göstermektedir. List ve Schumann'dan sonra da Paganini Caprice'lerinden esinlenerek değişik uyarlama yapmış bağdarlar çıkmıştır. Özellikle 24. Caprice çok etkileyici olmuştur.
Biz bugünkü izlencemizde Liszt'in Paganini Caprice'leri yanında Schumann'ın sıra sayısı tutan Caprice uyarlamalarını bir biri ardından sunmak istiyoruz.
(1) Önce Paganini Caprice 1 – Keman Michael Rabin. Hemen ardından F. Liszt'in piyano uyarlamasını piyanoçalar Valery Kuleshov'dan dinleyeceksiniz.
< MÜZİK : Özel CD >
(2) Şimdi sırada Paganini Caprice'lerin 5 ve 6.sı. Keman yine Michael Rabin. Ardından 5. ve 6. Caprice'lerin Robert Schumann'ca piyanoya uyarlamasını piyanoçalar Jean Martin'den dinleyeceksiniz.
Bunun ardından da Franz Liszt'in 5. ve 6. Caprice'leri birleştirdiği uyarlamasını piyanoçalar Valery Kuleshov seslendirecek.
< MÜZİK : Özel CD >
(3) Paganini'nin 9 sırasayılı Caprice'ini Michael Rabin çalacak. Aynı Caprice Robert Schumann uyarlaması olarak Jean Martin tarafından, F. Liszt uyarlaması olarak da Valery Kuleshov tarafından seslendirecek.
< MÜZİK : Özel CD >
(4) Paganini Caprice 17. numara – keman Michael Rabin. 17. Caprice uyarlaması olarak, piyanoda Valery Kuleshov'ca. Robert Schumann bu Caprice'in uyarlamasını yapmamış.
< MÜZİK : Özel CD >
Paganini Caprice'lerinden 20, 21 ve 24.cüyü yüzyılımızın ilk yarısını tamamlamadan önce yapıtlarını vermiş ünlü, büyük Polonyalı bağdar Karol Szymanowski keman ve piyanoya uyarlamıştır. 1882-1931 yılları arasında yaşamış olan Szymanowski Op.49 sayısını taşıyan bu yapıtını 1918 yılında yazmıştır.
Liszt Caprice 24'ü piyanoya uyarlamıştır.
1913 doğumlu olup 1994 yılında ölmüş bulunan günümüz küğünün önemli bağdarlarından olan Witold Lutoslawski 1941 yılında Caprice 24'ü iki piyano için uyarlamıştır. Şimdi bu belirtmemize uygun olarak, önce Michael Rabin'in kemanıdan Paganini'nin 24 sayılı kaprisini, ardından aynı Caprice'in Karol Szymanowski'nin keman-piyano uyarlamasını kemanda Ulf Hoelscher, piyanoda Michel Beroff olarak dinleyeceksiniz. Bundan sonra da Liszt'in 24 nuaralı Caprice'in piyano uyarlamasını, en son olarak da yine 24 sayılı Caprice'in Lutoslawski tarafından yapılmış iki piyano uyarlamasını dinleyeceksiniz.
Liszt'in yapıtını yine Valery Kuleshov çalacak. Lutoslawski'nin yapıtını; Bracha Eden ve Alexander Tamir ikilisi seslendirecek.
< MÜZİK : Özel CD >
