5 Eylül 2012 Çarşamba

Çağlar ve Müzik - 35

Bölüm 35 / Orijinal Yayın Tarihi: 06 Eylül 1999



Bela Bartok'un yapıtlarının çoğunu oda küğü çerçevesinde sayabiliriz. Daha önce dinlettiğimiz üç sahne küğü dışında, orkestra için yazılmış yapıtı azdır. Bunların çoğu da ilk döneminde yazılmış olup, oldukça az seslendirilirler. Çünkü, Bartok'un olgunluk dönemi yapıtları yanında, anlatım gücü, orkestralamada yeni tınılar, renkler elde etme bakımından kısıtlı kalırlar.
Bartok'un dinletilerinde en çok seslendirilen orkestra yapıtlarından birisi 1931 tarihlidir. Ancak bu yapıt, doğrudan orkestra için yazılmış değildir. 1907-1910 yılları arasında yazdığı çeşitli piyano parçalarının bir araya getirilerek orkestralanmasından oluşmuştur. "Macar Sahneleri" adı altında 1931'de orkestralanmış olan beş bölümlü yapıtın bölüm başlıkları şöyle: 1. Köyde Akşam 2. Ayı Kırını/Dansı 3. Ezgi 4. Biraz Çakırkeyf 5. Domuz Çobanının Kırını
Konuları yönünden anlatım gücü yüksek, sade ama çok renkli orkestralamasıyla çok tutulmuş olan bu yapıtı, Zubin Mehta yönetiminde İsrail Senfoni Orkestrasından sunuyoruz.
KÜĞ (Ç.S.M.): Bartok - Macar Sahneleri (11'47")
Bartok, orkestra yapıtları içinde çok özel yeri bulunan Yaylılar, Vurma Çalgılar ve Çelesta için Küğ'ü 1936 yılında yazdı. Dört bölümü olan yapıt; benzersiz kuruluşu, güçlü, özgün/kromatik ve yedisek/yazı aşıtlarını birlikte kullanmanın getirdiği şaşırtıcı uyumsal biçemiyle Bartok'vn başyapıtlarından/çığıraçan yapıtlarından sayılmaktadır. Bu yapıtta tüm dördül çalışmalarını 1910'dan sonraki yapıtlarında görülen; keskin, yırtıcı, uzlaşma tanımayan tartımsallığın, dayanılmaz çekicilikle, hem de o ölçüde bilgece özlülüğü sergilenir. Dört bölümlü olan yapıtın bölüm başlıkları: 1.Andante tranquillo 2.Allegro 3. Adagio 4. Allegro molto
Bartok'un "Yaylılar, Vurma Çalgılar ve Çelesta için Küğ" adlı yapıtını Antal Dorati yönetimindeki Detroit Senfoni Orkestrası seslendiriyor.
KÜĞ (Ç.S.M.): Bartok - Yaylılar, Vurma Çalgılar ve Çelesta için Küğ (29'25")
Bugünkü izlencemizin son yapıtı; Bartok'un son yapıtı olan, Üçüncü Piyano Konçertosu. Bartok, İkinci Dünya Savaşı başladıktan sonra, Mihver devletlerinin faşist saldırganlıkları karşısında, yurdunda barınamayacağını, faşizmin egemenliği altında yaşamasına olanak kalmayacağını anlayarak 1940 yılında ABD'e gitti. Orada daha beş yıl, türlü zorluklara göğüs germeye çalışarak, yoksulluk içinde yaşadı. Son yapıtı olan; Üçüncü Piyano Konçertosu'nu 1945 yılında yazmaya başladı. Ne ki konçertonun son 17 ölçüsünü yazamadan 26 Eylül 1945'te New York'da öldü. Bıraktığı elyazması partiturda boş bırakılan bu son 17 ölçüyü öğrencisi Tibor Serly tamamladı.
Bartok'un Üçüncü Piyano Konçertosu'nda Birinci ve İkinci Piyano Konçertolarına göre, sertlik yerine yumuşaklık, yeni bir yapısallığa ulaşmak uğruna yapılan dirnçli biçimbozmalar yerine eski biçimlere uyumluluk, dahası; ezgilemede tadına daha kolay varılabilir açıklık, uyumda sertliği törpülenmiş oldukça hüzünlü tınaşlar görülür. ABD'e geldiğinde yapıtlarına kuşku ile uzaktan bakmakla yetinen bir dinleyici topluluğu ile karşılaşan Bartok'un ivediyle anlaşılmaya kesin gereksinmesi bulunduğu için ABD'de verdiği son yapıtlarında, yeni savlar getirmek yerine, daha önce vermiş olduğu yapıtlarındaki savların, yeniliklerin anlaşılması, onlara dönülüp bakılabilmesi uğruna, dinleyiciyi ürkütmeyecek, daha kolaylıkla, daha yumuşaklıkla kendisine çekebilecek yapıtlar yazmaya kendisini zorunlu saymış olduğu öne sürülebilir. Bartok'tın Üçüncü Piyano Konçertosu'nu öğrencilerinden olan György Sandor'dan dinleyeceğiz. Adam Fischer yönetimindeki Macar Devlet Senfoni Orkestrası eşlik ediyor.
KÜĞ (Ç.S.M.): Bartok - Üçüncü Piyano Konçerlosu (21'49")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Macar Sahneleri yayınlanmamıştır.