18 Eylül 2012 Salı

Çağlar ve Müzik - 37

Bölüm 37 / Orijinal Yayın Tarihi: 20 Eylül 1999



Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizde ve bunu izyecek üç izlencede, yüzyılımız küğünün öncü yaratıcılarından Polonya'lı bağdar Karol Szymanowski'yi tanıtmaya çalışacağım.
Karol Szymanowski varlıklı bir ailenin çocuğu olarak Ukrayna'nın Timoşovka bucağında 6 Ekim 1882 tarihinde dünyaya geldi. Babası toprak sahibiydi. Küğsel etkinliğin günlük yaşama girmiş olduğu bir ortamda yetiştti. İlk öğretmeni Gustav Neuhaus olduysa da 1901'de Varşova'ya giderek Zygmunt Noskowski'den ders aldı. İlk yapıtı; Op.1 piyano için 9 Prelüd'ü 1900 yılında yazdı. 1906-1908 yılları arasında Berlin'de yaşadı. Gustav Mahler ve Richard Strauss'un etkileri açıkça görülen bağdalar yazdı. Ancak küğsel eğitiminin temelinde vatandaşı Chopin'in küğünün duygusal etkinliği varlığını hep korudu. 1909'da Varşova'ya döndü. Giderek Strauss etkisinden öte Skryabin'in yapıtlarındaki yoğun, ayrıntılı, oylumlaşmaya dönüşen anlatımı kendisine örnek seçti. 1913-1914 yılları arasında Viyana'da yaşadı. Buradayken Debussy, Ravel daha da sonra Stravinski'nin yapıtlarını tanıdı. Mahler, Strauss, Skryabin etkinliğinin ardından izlenimci küğün biçemi de onun alabildiğine alacalı bir yapılanma içinde kendine özgü biçemini geliştirmesine etken oldu. Çocukluğunda attan düşerek bir ayağının sakat kalması nedeniyle yaşamını küğe ve sürekli okumaya verdiği dönemde, Dou gizemcilğine ilgi duymuş, Mevlana Celaleddin'den, Şiraz'lı Hafız'dan, James Joyce'a dek çok geniş bir ekinselliğe ulaşmıştı. Skryabin'in gizemciliğinin küğüne yansıması, tınaşsal yoğunlukta, sınırları aşarak duyuş yönünden sınırsıza ulaşmak için, küğsel söylemi, dengeserlik/tonalite sınırlarını aşıp geçen -ezgide ve uyumda- alabildiğine alacalılığa/kromatizme gelip dayandı. Bundan artık olarak biçeminde çok katmanlılığın oluşturduğu oylunlaşma ortaya çıktı. Bu alacalılaşma Bartok'a yaklaşıklık gösterirse de Szymanowski'nin çok katmanlılığı, arka plan doluluğu/zenginliği böylece küğünün oylumlu yapısı, onun çağının öteki bağdarlarından -Alban Berg dışında- daha ağır/dolgun bir söyleyişe yöneltmiş görünür. Bu, ağır, katmanlı küğün altında da inceden inceye Chopin'ce bir hüzün hep saklı olmuştır.
Szymanowski'de Bartok gibi çok uzun yıllar kendi ülkesinde anlaşılamamış, tutulmamış, Polonya'lı sayılıp sayılmayacağı bile bir süre tartışma konusu edilmiş bir bağdardır. Yapıtları dış ülkelerde seslendirilerek, Uluslararası çağdaş küğ şenliklerinde adından önemle söz edilmeye başlandıktan sonra ülkesinde de değer verilir olabilmiştir. Önce dış ülkelerde tanınmasında, dikkat çekmesine, ülkesinin yetiştirdiği önemli çalgıçalarların katkısı, yardımı büyük oldu. Arşur Rubinstein, piyano yapıtlarını yabancı ülkelerde seslendirerek bu tanıtımda büyük yer almış olduğu gibi, çağın en başarılı kemancılarından Paul Kochanski'nin de Szymanovski'nin en yakın arkadaşı olarak onun tüm keman yapıtlarının sürekli seslendiricisi olması örnek olarak gösterilebilir.
Szymanovski'nin yapıtlarına ayırdığımız izlencelerimizde, onun olgunluk döneminin başladığı 1913 yılından sonraki yapıtlarından seçmelere yer vereceğiz. Sunacağımız ilk yapıt; 1914-1916 yılları arasında yazmış olduğu, soprano veya tenor solist/yalkıcı, koro ve orkestra için, Mevlana Celaleddin'in bir gazeli üzerine yazmış olduğu "Gecenin Şarkısı" adıyla da anılan Op.27 "Üçüncü Senfoni"si olacak.
Yalkıcı/solist; soprano Stefania Woytowicz, Polonya Radyo-Televizyon Korosu ve orkestrasını Tadeusz Strugala yönetiyor.
KÜĞ (Ç.S.M.) : Szymanowski - 3. Senfoni (25'20")
Szymanowski'nin keman için yazdığı yapıtların mükemmelliği konusunda tam bir görüş birliği vardır. Szymanowski 'nin arkadaşı ünlü kemancı Paul Kochanski, hem Szymanowski'nin keman yapıtlarının çoğunun ortaya çıkmasının özendiricisi/nedeni olmuş, hem de keman tekniği bakımından, değişiklikler, üstünlükler elde edebilmek yönünden neler yapılabalaceğinde bilgi verici/uyarıcı olmuştur. Szymanowski arkadaşından aldığı çoşku ve etkilenişle ikisi de birer başyapıt olan iki keman konçertosuyla birkaç keman-piyano yapıtı yazmıştır. Konçertolarının ikisini de Paul Kochanski'ye sunulamıştır. Çağın öncü bağdarları; Bartok'un da, Alban Berg'in de kendi konçertolarını yazmadan önce Szymanowski'nin konçertolarını incelediklerini biliyoruz.
Szymanowski , 3.Senfonisinin ardından 1915 yılında keman ve piyano için Op.28 Notturno et Tarantella'yı yazdı. Usta kemancıların dağarında/repertoire dünden bugüne yerini korumuş bir yapıt.
Şimdi, Op.23 Notturno et Tarantella'yı kemanda Lydia Mordkovitch, piyanoda Larina Gusak-Grin'in seslendirişiyle sunuyoruz.
KÜĞ (Ç.S.M.) : Szymanowski - Notturno et Tarantella (9'58")
Szymanowski yine 1915 yılında keman-piyano için üç parçadan oluşan Op.30 Mythes/Söylenceler/Efsaneler adlı yapıtını yazdı. Yapıtın bölüm başlıkları şöyle: 1. Aretusa Çeşmesi 2. Narcisse 3. Dryades ve Pan.
Bu yapıtı, kemanda Kaja Danczowska, piyanoda Krystian Zimmerman'dan dinleteceğiz.
KÜĞ (Ç.S.M.) : Szymanowski - Mythes Op.30 (19'40")
Şimdi dinleteceğimiz keman-piyano yapıtı, aslında onun 1920-24 yılları arasında yapmış olduğu Kral Roger adlı operasının ikinci perdesinde Kraliçe Roxana'nın söylediği aryadır. Çok beğenilmiş, çok sevilmiş bu aryayı kemancı Paul Kchanski keman-piyanoya uyarlamış, böylece keman yazınının en güzel parçalarından birisi durumuna getirmiştir. Roxana'nın Şarkısı adlı bu parçayı, Wanda Wilkomirska'nın kemanı, Tadeusz Chimilienski'nin piyanosundan dinliyoruz.
KÜĞ (Ç.S.M.) : Szymanowski - Roxana'nın Şarkısı (5'04")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Notturno et Tarantella yayınlanmamıştır.