Karol Szymanowski 1. Dünya Savaşı sonlarına doğru 1917'de Rusya'daki baskaldırma sırasında yurtluğunun harap olduğunu gördü. Timosovka'da artık oturabilecek yeri kalmamıştı. 1917'den 1919'a kadar Elisabethgrad'da oturdu. Bütün savaş boyunca çalışmalarını hiç aksatmadı. Op.26'dan Op.42'e dek olan 17 yapıtını Birinci Dünya Savaşı sürerken 1914 ile 1918 yılları arasında yazdı. 1920'de temelli olarak Varşova'ya yerleşti. 1921'de Londra, Paris ve NewYork'a kısa süre için gitti. Yapıtları Uluslararası Çağdaş Küğ Derneğinin şenliklerinde seslendiriliyordu. Bu durum ister istemez kendi ülkesinde de değerinin anlaşılması sonucunu getirdi. 1926'da Varşova Konservatuvarı Müdürlüğüne atandı. Konservatuvar eğitiminin çağdaşlaşması, özgürleşmesi için savaşıma girişti. Konservatuvar içinden de, dışından da bu yenilenmeye karşı çıkanlar olunca, bunları başarılı bir yazar olarak gazetelerede çıkan yazılarıyla yanıtladı; köhnemiş, kalıplaşmış kurumun çağa uygun eğitim, öğretim koşullarına uyularak yeniden yaşam kazanmasını sağladı.
1926'dan sonra yeni yapıtlar ortaya koymada verimi eskiye oranla giderek düştü. Ancak yapıt sayısının azalmasına karşılık, sonraki yapıtlarının hepsi de buluş zenginliği, ögesel kuruluş/biçimsel denge yönünden birer başyapıt niteliği taşır oldu. İki yıl kadar sonra Konservatuvar müdürlüğünden ayrıldı. Veremdi. Bir türlü tam bir sağalma sağlanamıyordu. 1933 yılında başlamış olduğu son yapıtı olan: Op.62 İki Mazurka'yı 1934 yılında zorlukla yazdı. Bundan sonra yaşayabildiği üç yıl içinde başka da bir şey yazamadı. 1937 yılının 28 Mart günü İsviçre'nin Lozan kentinde yatmakta olduğu sanatoryumda öldü.
Bugün dinleteceğimiz ilk yapıt; Szymanowski'nin 1924-1926 arasında piyano için yazmış olduğu "Op .50 Yirmi Mazurka"sından dört tanesi. Szymanowski, Chopin'in 58 mazurkasına karşılık ancak 22 tane mazurka yazmıştır. Szymanowski'nin mazurkalarında da Chopin'deki kadar incelik, hüzün, tutku, çeviklik veya derinlemesine ağırlık vardır. Bunlardan başka; çağına uygun yönde süre sürekli zengin uyum değişikliği, ezginin bütünün içine sanki püskürtülmüş olmasından ötürü yüreğe dokunur dokunmaz uçup duran yakalanması zor bir engin havalılık vardır.
Hiç evlenmemiş olan Szymanowski'nin yaşamını da, bağdarlığını da çok bağlı olduğu dostlarıyla paylaşım konusu yaptığını söyleyebiliriz. Öteki yapıtlarında, yirmi mazurkanın hepsini de bu dostlarına sunmuştur. Op.50'deki ilk dört mazurka ünlü piyanoçalar Rubinstein'a sunulanmış, Rubinstein tarafından da bir çok dinletide seslendirilmiştir. Dinleteceğimiz Op.50 / 1, 2, 3, 4 sayılı bu mazurkaları kendisine sunulmuş olan Arthur Rubinstein'in 1961 yılında New York'da Carnegie Hall'da verdiği dinletide alınan kayıttan dinletecegiz.
KÜĞ (Ç.S.M.) : Szymanowski - Op.50 / 1,2,3,4. Mazurkalar (11'00")
Karol Szymanowski'nin iki operası vardır. Bunlardan ikinci operası, konusu bakımından "felsefi opera" niteliği taşımasıyla ünlüdür. 1920-1924 yılları arasında yazılan bu opera "Kral Roger" adını taşımaktadır, Opus sayısı 46'd1r. İlk kez Varşova'da 1926 yılında sahnelenmiştir.Konu 12. yüzyılda Sicilya'da geçer. Sicilya'nın Norman kralı Roger ile sevgili eşi Roxana'nın dinsel-gizemsel görüşlerinin, tutkularının sonucu, birbirlerinden kopup ayrılmanın öyküsünü içerir.
1. Perde kilisede geçer. Palermo katedralinde yapılan ayinden sonra, başrahibin krala; bilinmeyen bir doğu ülkesinden gelmiş bir çobanın hristiyanlığa karşı bir takım zararlı düşünceleri yaymaya çalıştığını, kralın gücünü kullanarak bunu önlemesi gerektiğini söylemesi üzerine, Kral, sahte yalvaçlık taslayan ve Sicilyalıların hristiyanlıktan soğutarak bilinmedik yeni bir tanrıya tapınmaya çağıran Çobanı tutuklama buyrultusu çıkarmak isteyince, sevgili eşi Roxana, önce Çoban'ı dinlemesini, sonra karar vermesini önerir. Kral bunun üzerine önce Çobanı dinleyip yargılayacağını, kararını bundan sonra vereceğini belirtir. Çoban gelir urunç/dinsel kendrnden geçiş içinde konuşmaktadır. "Benim Tanrım, benim kadar gökçek" diye konuşmaya baslar. Kralın çevresindekiler, rahipler Çobanın tutuklanmasını isterlerse de; Kral Roger karısına verdiği sözü tutmak için akşama yalvaç çobanın öğretisini dinledikten sonra karar vereceğini belirterek Çobanı serbest bıraktırır.
2. perde, Geceleyin Kral Sarayının avlusunda geçer. Kral Roger, gizemli çobanı merak ve sabırsızlık içinde beklemektedir. Yalvaç Çoban yanında yandaşlarıyla birlikte gelir. Kralı "Bengi Sevi/Ebedi Aşk" adına selamlar. Öyküsünü anlatır: Ganj nehri kıyılarından gelmiştir. Tanrısından ve onun her şeye egemen olan gücünden söz etmeye koyulur. Kral Roger, bu bilinmeyen, ama gücü her şeye yeten Tanrı anlatımından öfkelenerek yalvaç -çobana "küfür içinde" olduğunu söyleyerek tutuklanmasını isterse de, Roxana eşinin öfkesini yatıştırmayı, onu yumuşatmayı yine başarır (Roxana'nın ünlü aryası). Bunun üzerine çoban ve çevresindekiler bilinmedik küğ/müzik eşliğinde giderek coşkunlaşıp kendinden geçiren bir tapınç kırnına/tapınma dansına koyulurlar. Bu, yalnız bir gösteri degil, izleyenleri büyüsü içine alabilen bir çağrıdır. Kırınan/oynayan topluluğu afsunlanmışcasına izleyen Roxana birden yekinir, yalvaç-çobanın çekimine kapılmış ona yönelir. Kral Roger, nöbetçilere, çerilere çobanı yakalayıp bağlamaları buyruğunu verir. Çeriler çobanı tutup bağlarlarsa da, o bu bağlarlı çözüp kurtulur. Büyülenmiş Roxana ve Kralın çevresindeki kişiler de onu izlerken taraftarlarıyla birlikte çekip gider.
Sayın dinleyiciler, Kral Roger operasının iki perdesinin özet olarak konusu budur. Bize ayrılan süre üçüncü perdeyi sunmamıza yeterli bulunmadığından, operanın son perdesini sunmayı gelecek haftaki izlencemize bırakıyoruz. Şimdi Kral Roger operasının birinci ve ikinci perdelerini sunacağız.
Kral Roger operasının sunacağımız kaydında yer alan sanatçılar şunlardır:
Kral Roger - Andrej Hiolski – bariton
Roxana -Hanna Rumovska - soprano
İdrisi - Kral danışmanı, Arap bilgesi - Zydislaw Vikodem - tenor
Yalvaç - Çoban - Kazimierz Pustelak - tenor
Arşevek / Başpiskopos - Marek Dubrowski - bas
Diyakoz / Papaz yardımcısı - Anna Malewioz-Mady - alto
Varşova Ulusal Opera Korosu ve Orkestrasını Mieczyslaw Mierzeyejewski yönetiyor.
KÜĞ (KME): Szymanowski - Kral Roger Operası, 1. ve 2. Perdeler
Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Kral Roger Operası yer almamış, onun yerine bir önceki programdan Op.23 Notturno et Tarantella, ve bir sonraki programdan Op.55 Harnasie (Haydut) yayınlanmıştır.
